Psikoterapilerde Sanal Gerçeklik Uygulamaları
Sanal gerçeklik, temelde gerçekliğin olabildiğince canlı bir biçimde sanal ortamda yeniden canlandırılmasını sağlayan teknolojidir. Görme, işitme ve dokunma duyularına ilişkin donanımların bir araya getirilmesiyle zenginleştirilerek uygulamaya katılan kişinin, gerçekte var olan koşulların hemen hemen aynısını bu sanal atmosferde deneyimlemesi sağlanır. Bunlarla birlikte oluşturulan yazılımlar ve sağlanan donanımlar ile terapistlere danışanlarının sanal ortamdaki hareketlerini uygulama esnasında gözlemleyebilme ve onları yönlendirebilme şansı verir. Böylece terapistin sürece ilişkin kontrolü ve desteği seans boyunca sürdürülebilmektedir. Sanal gerçekliğin psikoloji alanındaki ilk örnekleri, kaygı bozukluklarına yönelik olarak özellikle maruz bırakmayı kullanan çalışmalarda görülmektedir (Dimeff ve ark., 2011). Bu konuda bilinen ilk uygulama Clark Atlanta Üniversitesi’nde “İnsan Bilgisayar Etkileşim Grubu’nun” yönettiği çalışmadır. Çalışmada uçuş korkusu olan bireylerde maruz bırakma tekniği uygulaması yapılmıştır. Bir gruba hayali maruz bırakma uygulanırken bir gruba da sanal gerçeklik gözlüğü ile maruz bırakma uygulanmıştır. Bu uygulamadan elde edilen olumlu sonuçların sanal gerçeklik gözlüğünün psikoterapilerde kullanımının yaygınlaşmasına yol açtığı söylenebilir (North ve North, 1997).
Psikolojik müdahalelerde kullanımı ise son yıllarda oldukça yaygınlaşmıştır. Özellikle kaygı temelli rahatsızlıklarda kullanımı oldukça yaygındır. Travma sonrası stres bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluğun yanında yeme bozuklukları, alkol kötüye kullanımı, şizofreni ve depresyon gibi rahatsızlıklar içinde etkili sonuçları olduğu bilinmektedir (Gerardi ve ark., 2010; Beck ve ark., 2007; Ryan ve ark., 2010; Sohn ve ark., 2016; Baghaei ve ark., 2021). Ayrıca sanal gerçeklik teknolojisi deprem ile ilgili sıklıkla eğitim amaçlı kullanılsa da psikolojik müdahalelerde de kullanımı yaygınlaşmaktadır (Feng ve ark., 2020; Dünser
ve ark., 2012). Yine günümüz literatüründe depresyon tedavi uygulamaları arasında sanal gerçeklik kullanımı başlamıştır. Maruz bırakma çalışmaları kadar çok sayıda çalışmaya rastlanmasa da yine de yapılan çalışmalar depresyon tedavisi için sanal gerçeklik uygulamalarının da iyi bir seçenek olduğunu düşündürmektedir. Yakın tarihli yapılan 47 katılımcının dahil olduğu bir çalışmada kişiselleştirilmiş geri bildirime dayalı sanal gerçeklik uygulamasının depresyon puanlarını azalttığı ve kişilerin sosyal işlevselliğini arttırdığı sonucuna ulaşılmıştır (Lee ve ark., 2015). Konu ile ilgili 39 çalışmanın dahil edildiği bir metaanaliz çalışmasında sanal gerçeklik uygulamalarının depresyon puanlarını azaltma yükseğe yakın orta dereceli bir etki gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır (Fodor ve ark., 2018). Burada dikkat çeken durum ise bu çalışmalarının çoğunun sadece depresyon ile ilgili olmamasıdır. Çoğu çalışma kaygının azaltılmasına yönelik yapılırken aynı zamanda depresyon ölçümleri de alınmıştır. Literatürde depresyona yönelik özellikle davranışsal aktivasyonun sanal gerçeklik müdahalesi ile ilgili çalışmalara baktığımızda en dikkat çekici çalışma Paul ve arkadaşlarının 2020 yılında yapmış olduğu çalışmadır. Çalışmada Youtube platformu üzerinden erişilebilir 360 derece 37 video belirlenmiştir. Video uzunlukları 1 ile 10 dakika arası değişmektedir. Bu videolar beş farklı kategoride (hayvanlar, spor, sanat ve dans, adrenalin ve gezi) gruplanmış ve katılımcıların depresif dönemlerinden önceki aktivitelerine göre katılımcılara sanal gerçeklik gözlüğü ile izletilmiştir. Uygulama bir seans psikoeğitim ve dört seans uygulama olmak üzere toplam beş seans sürmüştür. Elde edilen sonuçlarda kişilerin davranışsal aktivasyonlarının arttığı gözlemlenmiştir (Paul ve ark., 2020).
Kaynakça
Baghaei N, Chitale V, Hlasnik A, Stemmet L, Liang HN, Porter R. Virtual reality for supporting the treatment of depression and anxiety: Scoping review. JMIR Mental Health 2021; 8(9), e29681.
Beck JG, Palyo SA, Winer EH, Schwagler BE, Ang EJ. Virtual Reality Exposure Therapy for PTSD symptoms after a road accident: An uncontrolled case series. Behav. Ther. 2007; 38: 39-48.
Dimeff, L. A., Paves, A. P., Skutch, J. M. ve Woodcock, E. A. (2011). Shifting paradigms in clinical psychology: How innovative technologies are shaping treatment delivery. Oxford: Oxford University Press.
Dünser A, Carter J, Dorahy M, Britt E. Treatment of earthquake-related post-traumatic symptoms with virtual reality. Brussels, Belgium: 17th Annual CyberPsychology and CyberTherapy Conference, 25-28 Sep 2012.
Feng Z, González VA, Trotter M, Spearpoint M, Thomas J, Ellis D et al. How people make decisions during earthquakes and post-earthquake evacuation: Using verbal protocol analysis in immersive virtual reality. Saf Sci 2020; 129, 104837.
Fodor, L. A., Coteț, C. D., Cuijpers, P., Szamoskozi, Ș. ve diğer. (2018). The effectiveness of virtual reality based interventions for symptoms of anxiety and depression: A meta analysis. Scientific Reports, 8(1), 1-13.
Gerardi M, Cukor J, Difede J, Rizzo A. Rothbaum BO. Virtual reality exposure therapy for posttraumatic stress disorder and other anxiety disorders. Curr. Psychiatry Rep. 2010; 12: 298-305.
Lee, M., Son, J., Kim, J. ve Yoon, B. (2015). Individualized feedback-based virtual reality exercise improves older women’s self-perceived health: A randomized controlled trial. Archives Of Gerontology And Geriatrics, 61(2), 154-160.
North, M. M., North, S. M. ve Coble, J. R. (1997). Virtual reality therapy: An effective treatment for psychological. Virtual reality in neuro-psycho-physiology: Cognitive, clinical and methodological issues in assessment and rehabilitation, 44: 59-70.
Paul, M., Bullock, K., ve Bailenson, J. (2020). Virtual reality behavioral activation as an intervention for major depressive disorder: Case report. JMIR mental health, 7(11), e24331.
Psikofarmakoloji Bilimsel Çalışma Birimi (2017) Depresyon konusunda bilmek istedikleriniz. Erişim tarihi: 25.12.2017, http://www.psikiyatri.org.tr/halka-yonelik/24/depresyon konusunda bilmek-istedikleriniz
Ryan JJ, Kreiner DS, Chapman MD, Stark-Wroblewski K. Virtual reality cues for binge drinking in college students. Cyberpsy. Behav. Soc. Netw. 2010; 13:159-162.
Sohn BK, Hwang JY, Park SM, Choi JS, Lee JY, Lee HY et al. Developing a virtual reality based on vocational rehabilitation training programme for patients with Schizophrenia. Cyberpsy. Behav. Soc. Netw. 2016; 19:686-691.